Choroba próchnicowa dotyczy przeważającej części polskiego społeczeństwa, co potwierdza regularnie przeprowadzany przez Ministerstwo Zdrowia Ogólnopolski Monitoring Zdrowia Jamy Ust­nej. Ostatnie takie badanie epidemiologiczne przepro­wadzone w 2012 roku wykazało, że prawie 86% sześ­ciolatków ma próchnicę, natomiast wśród dzieci dwunastoletnich odsetek ten wynosi 80%. Najgorzej wypadają młodzi dorośli, wśród których tylko około 4% osób jest wolnych od próchnicy. Niska świadomość społeczeństwa dotycząca potrzeb profilaktyki próch­nicy, zła higiena jamy ustnej, kariogenna dieta, a także brak regularnych wizyt u stomatologa w dużej mierze sprawiają, że prawie połowa naszego społeczeństwa po 65 roku życia jest bezzębna.

Zobacz jak powinna wyglądać higiena jamy ustnej osób starszych >>

Przytoczone dane ukazują nie tylko zły stan uzębienia Polaków, ale także wskazują na konieczność zintensyfikowania działań leczniczych oraz profilaktycznych, w tym łatwo dostępnej i bezpiecznej profilaktyki fluorkowej. Oczywiste jest, że profilaktyka jest najlepszą metodą zwalczania próchnicy. Stąd też niezależny panel ekspertów z zakresu stomatologii dziecięcej i pediatrii (w tym konsultanci krajowi obu dziedzin) w opracowaniu dotyczącym aktualnego stanu wiedzy na temat indywidualnej profilaktyki fluorkowej wskazują na potrzebę wdrożenia profilaktyki choroby próchnicowej już od wczesnego dzieciństwa i kontynuowania jej przez całe życie pacjenta. Dodatkowo wspomniani eksperci podkreślają ważną rolę zespołu stomatologicznego, a także ginekologów, położnych i pediatrów w zapobieganiu próchnicy zębów.

Europejska Akademia Stomatologii Dziecięcej (European Academy of Pediatric Dentistry, EAPD) zdecydowanie podkreśla, że codzienne stosowanie fluoru powinno stanowić podstawę każdego kompleksowego programu profilaktycznego dążącego do ograniczenia rozwoju próchnicy u dzieci . Podobne zdecydowane stanowisko na temat zapobiegania chorobie próchnicowej zajęła Światowa Federacja Dentystyczna (World Dental Federation, FDI), która uznała egzogenną profilaktykę fluorkową za najbardziej realistyczną metodę pozwalającą na zredukowanie próchnicy wśród ludzi na całym świecie.

Najlepsze kariostatyczne działanie fluoru uzyskuje się dzięki jego wielokierunkowym działaniom na szkliwo wyrzniętego już zęba i dzięki jego stałej obecności w ślinie i płytce nazębnej. W związku z powyższym, egzogennie stosowane preparaty fluoru odgrywają istotną rolę w zapobieganiu rozwojowi próchnicy. Podczas ataku kwasów na szkliwo dochodzi do jego demineralizacji. Proces ten może zostać odwrócony dzięki obecności w środowisku jamy ustnej niskich stężeń fluoru (< 50 ppm F), które prowadzą do tzw. wtórnego dojrzewania szkliwa. Polega ono na dyfuzji jonów fluoru wraz z kwasami w głąb szkliwa, co hamuje jego rozpuszczanie, oraz na repozycji związków mineralnych, dzięki przyciąganiu przez fluor jonów wapniowych i fosforanowych, z utworzeniem fluorohydroksyapatytów, których obecność w szkliwie zwiększa jego odporność na działanie kwasów. Działanie niskich stężeń fluoru zapewnia równowagę między demineralizacją a remineralizacją, okazuje się jednak, że w wielu przypadkach nie stanowi to wystarczającej ochrony przeciwpróchnicowej. Dlatego też zaleca się, aby stężenie fluoru w środowisku jamy ustnej przekraczało 100 ppm F. Takie stężenie fluoru, określane jako wysokie, umożliwia tworzenie fluorku wapnia, będącego długotrwałym rezerwuarem jonów fluorkowych na powierzchni szkliwa i w płytce nazębnej, co osłabia procesy demineralizacji, a także korzystnie wpływa na remineralizację.

Uzyskanie wysokich stężeń fluoru w środowisku jamy ustnej możliwe jest dzięki regularnemu używaniu past do zębów oraz stosowaniu profesjonalnych zabiegów z użyciem lakierów, pianek czy żeli w warunkach gabinetu stomatologicznego.

Zobacz jakich past do zębów powinieneś używać >>

Spośród wyżej wymienionych preparatów fluorkowych używanych w profilaktyce profesjonalnej najlepiej spełniają swoją funkcję lakiery fluorkowe, głównie dzięki potwierdzonej badaniami skuteczności oraz łatwej, szybkiej i bezpiecznej dla pacjenta aplikacji. Wśród dostępnych lakierów znajdują się preparaty zawierające m.in.: 5% fluorku sodu (2,26% F, 22 600 ppm F – Duraphat), 0,9% difluorosilanu (0,1% F, 1 000 ppm F – Fluor Protector), 6% NaF z fluorkiem wapnia (27 100 ppm F, 29 200 ppm CaF2 – Bifluorid 12), 5% NaF z formułą ACP (amorphous calcium phosphate) (22 600 ppm F – Enalem Pro Varnish) lub 5% NaF z formułą TCP (Tri-Calcium Phosphate) (22 600 ppm F – Clinpro White Varnish).

Lakiery fluorowe, w przeciwieństwie do pianek i żeli, dedykowane są osobom w każdym wieku, odpowiadając na zmieniające się potrzeby pacjenta. Przy prawidłowym, zgodnym z zaleceniami, stosowaniu lakierów fluorowych zagrożenie wystąpienia ostrego zatrucia fluorem czy fluorozy jest minimalne. W porównaniu z innymi środkami (pianki, żele) stosowanymi do miejscowej aplikacji fluoru ryzyko połknięcia lakieru jest niewielkie, głównie ze względu na szybki czas aplikacji oraz małe dawki preparatu, a także dzięki właściwościom niektórych lakierów (np. Duraphat), które poprzez obecność w ich składzie żywicy z kalafonią twardnieją w kontakcie ze śliną, przywierając w ten sposób do powierzchni zęba.

Zabieg aplikacji lakieru jest łatwy i dobrze tolerowany przez pacjenta. Nie wymaga wcześniejszego profesjonalnego oczyszczenia powierzchni zębów, z wyjątkiem obecności na zębach dużych ilości płytki bakteryjnej, a także dokładnego osuszania zębów. Przy pomocy pędzelka czy aplikatora typu Microbrush należy pokryć wszystkie powierzchnie zębów, przy czym do lakierowania powierzchni stycznych dobrze sprawdzają się nici dentystyczne. Zalecenia pozabiegowe obejmują: niespożywanie posiłków przez minimum 45 minut, a najkorzystniej przez 4-6 godziny, ograniczanie pokarmów twardych, lepkich oraz niestosowanie innych preparatów fluorkowych (żele, pianki, płukanki) przez 24 godziny. Intensywność profesjonalnej profilaktyki fluorkowej z zastosowaniem lakierów należy dostosować indywidualnie do potrzeb pacjenta po określeniu wysokości ryzyka próchnicy.

W zapobieganiu próchnicy wczesnego dzieciństwa (earlychildhood caries, ECC) u pacjentów z wysokim ryzykiem choroby próchnicowej zabiegi lakierowania należy rozpocząć nie później niż po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia. Ze względu na bardzo niską szkodliwość oraz wysoką skuteczność (zapobieganie rozwojowi ECC nawet do 83%) lakierami rekomendowanymi u pacjentów do szóstego roku życia są te preparaty, które zawierają 22 600 ppm F, czyli 2,26% F (np. Duraphat), stosowane co najmniej raz na 3-6 miesięcy.

Panel ekspertów powołanych przez American Dental Association (ADA) dokonał oceny najczęściej stosowanych preparatów do intensywnej profilaktyki fluorkowej, wśród których znalazły się lakiery o zawartości 22 600 ppm, F – 2,26% F (np. Duraphat), oraz 1000 ppm, F — 0,1% F (np. Fluor Protector). Na podstawie przeglądu badań naukowych dotyczących stosowania wymienionych lakierów, oceniających przede wszystkim ich efektywność, eksperci ADA zalecają stosowanie lakieru fluorowego zawierającego 2,26% fluoru we wszystkich grupach wiekowych pacjentów jako preparatu o najlepiej udowodnionych naukowo korzyściach. Jednocześnie kwestionują dwukrotne w roku stosowanie lakieru o zawartości 0,1% F jako skutecznego środka do zapobiegania rozwojowi próchnicy.

Obok działania profilaktycznego lakiery można stosować do leczenia próchnicy powierzchownej występującej pod postacią białych plam. W związku z powyższym należy podkreślić, że lakierowanie pozwala na leczenie pierwszych klinicznych objawów toczącego się procesu próchnicowego. Wysokie dawki fluoru uwalniane z lakierów prowadzą do szybkiej remineralizacji białej plamy poprzez odkładanie fluorku wapnia na powierzchni i w pod powierzchniowej warstwie zmiany próchnicowej, co sprzyja powstawaniu tzw. „blizny tkankowej”, czyli zamknięciu mikroporów stanowiących drogi dyfuzyjne kwasów. Według zaleceń profesjonalna remineralizacja wczesnych zmian próchnicowych z zastosowaniem lakierów fluorowych powinna być przeprowadzana co trzy miesiące w przeciągu roku lub cztery razy w odstępach cotygodniowych lub też, według innego schematu, trzykrotnie w ciągu dziesięciu dni.

Redukcja białych plam próchnicowych wokół zamków ortodontycznych, których obecność na zębach sprzyja zaleganiu płytki bakteryjnej i powstawaniu powierzchownej demineralizacji szkliwa, u pacjentów leczonych lakierem zawierającym 5% NaF (Duraphat) oceniana jest na 48-proc. skuteczność. Stosowanie tego samego lakieru co trzy miesiące u dzieci z uzębieniem mlecznym prowadzi do remineralizacji wczesnych zmian próchnicowych ze skutecznością sięgającą 81,2-91,3%.

Systematyczny przegląd piśmiennictwa międzynarodowej organizacji Cochrane, która na podstawie przeglądu przeprowadzonych badań oceniła skuteczność działania lakierów fluorowych w zapobieganiu rozwojowi choroby próchnicowej, wykazał średnią redukcję próchnicy zębów mlecznych (puwp) na poziomie 37%, natomiast zębów stałych (PUWp) – na poziomie 43%.

Sytuacji klinicznych, w których wskazane jest stosowanie lakierów fluorowych, jest wiele. Preparaty te odpowiadają na potrzeby między innymi dzieci i młodzieży, pacjentów leczonych ortodontycznie i protetycznie, a także osób starszych, zmagających się często z odsłoniętymi szyjkami zębowymi oraz próchnicą korzenia. Jednak pomimo szerokiego wachlarza zastosowań oraz potwierdzonej badaniami wysokiej skuteczności przeciwpróchnicowej miejscowego stosowania lakierów fluorowych jest to niestety nadal niedoceniona broń w walce z próchnicą.

Źródło: Twój Przegląd Stomatologiczny

Skomentuj ten wpis