W stawianiu diagnozy, oprócz gruntownej wiedzy na temat anatomii i fizjologii struktury układu stomatologicznego, wymagana jest również zdolność analizy trójwymiarowego ruchu, który odbywa się w stawach skroniowo-żuchwowych (SSŻ).

Dodatkową, istotną rolę przy analizie tego rodzaju zaburzeń odgrywa czynnik psychogenny, który również należy ocenić. Głównymi czynnikami psychogennymi są stres i zaburzenia psychosomatyczne. Stres wg Lazarusa i Folkmana to relacja między osobą a otoczeniem oceniana przez niż samą jako obciążająca jej zasoby i wpływająca negatywnie na jej samopoczucie.

Dysfunkcje układu ruchowego narządu żucia (URNŻ) upośledzają funkcjonowanie wielu elementów układu stomatologicznego, co w efekcie doprowadza do występowania zróżnicowanych objawów takich jak:

  • objawy ogólnoustrojowe,
  • objawy związane z mięśniami,
  • objawy stwierdzane w jamie ustnej,
  • objawy ze strony SSŻ

Istotne elementy badania

Podczas wizyty pacjenta z dysfunkcją układu ruchowego narządu żucia winniśmy zwrócić uwagę na kilka elementów:

  1. Nawiązanie kontaktu
  2. Cel wizyty
  3. Badanie lekarskie
  4. Leczenie

Leczenie wstępne

Rutynowe leczenie wstępne polega na zaleceniu odpowiednich masaży, służących rozluźnieniu mięśni oraz ich lepszemu ukrwieniu (poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych). Masaże poszczególnych mięśni pacjent wykonuje przez 3-5 minut w ułożeniu spoczynkowych żuchwy, przynajmniej kilkakrotnie w ciągu dnia. Dobre efekty uzyskuje się również przy stosowaniu zabiegów fizykoterapeutycznych, takich jak: diatermia krótkofalowa, okłady parafinowe, nagrzewanie lampą sollux.

Oprócz zademonstrowania pacjentowi zalecanych masaży należy wręczyć mu pisemną instrukcję zawierającą rodzaj i kolejność ich stosowania. Po kilku dniach konieczna jest kontrola prawidłowego wykonywania masażu. Okres wykonywania ćwiczeń może wynosić od 2 tygodni do kilku miesięcy, co warunkujemy przeprowadzonymi kontrolami. Zaangażowanie i współpraca pacjenta są warunkiem uzyskania dobrych wyników. Chory musi wykonywać wszystkie zalecone masaże systematycznie i według instrukcji lekarza.

U pacjentów z dolegliwościami bólowymi możliwe jest podawanie środków farmakologicznych zmniejszających napięcie mięśni, jak Myolastyna, Promyalgan, jak też uspakajających – Relanium, Elenium.

W bruksizmie i jego leczeniu musimy pamiętać, że wczesne wykrycie i eliminowanie tej parafunkcji zapobiega występowaniu nieodwracalnych zmian w układzie stomatologicznym.

Podstawowym założeniem w leczeniu parafunkcji jest przerwanie błędnego koła, które wytworzyło się między utrwalonym nawykiem lub nieprawidłową zastępczą czynnością narządu żucia a wzmożonym napięciem mięśni. Terapia wymaga często kompleksowej opieki medycznej lekarzy wielu specjalności, również psychologa. Ponieważ u podłoża parafunkcji w większości przypadków leży stres, istotną rolę w leczeniu odgrywa jego wyeliminowanie przez psychoterapeutę, hipnozę i techniki relaksacyjne (muzykoterapia, biofeedback). Psychoterapia jest istotną metodą leczenia, wyjaśniającą pacjentowi etiologię parafunkcji, szkodliwych mechanizmów towarzyszących ich występowaniu, określa również sposób ich eliminacji. Przekształcenie parafunkcji nieuświadomionych w uświadomione i nieszkodliwe dla organizmu.

Biofeedback

Biofeedback, w sensie biologicznego sprzężenia zwrotnego procesów fizjologicznych, może pomóc pacjentowi w zmianie jego zachowania. Poprze sygnały akustyczne lub optyczne, z wykorzystaniem odpowiednich przyrządów pomiarowych, może przekazać pacjentowi informacje o czynnościach mięśni, temperaturze skóry, przepływie potencjałów mózgowych, częstotliwości tętna,ciśnieniu tętniczym, oporności skóry lub innych danych fizjologicznych. Dopiero za ich pomocą może on nauczyć się bezpośredniej kontroli nad swoimi czynnościami fizjologicznymi.

Wykorzystując biofeedback, można nauczyć się sposobów rozluźniania mięśni poprzez obserwacje sygnałów dźwiękowych i świetlnych towarzyszących aktywnej zmianie napięcia mięśni, uczy skupiania się na konkretnej grupie mięśniowej wymagającej rozluźnienia.

To metoda psychoterapii instrumentalnej. Informuje na bieżąco o stanie procesów biopsychofizjologicznych, których człowiek sam sobie nie uświadamia, ale nad którymi może uzyskać kontrolę za pomocą odpowiedniego treningu.

Szyny zgryzowe

W pierwszym etapie leczenia bruksizmu koniecznym środkiem diagnostycznym i terapeutycznym są różnego szyny zgryzowe. Zadaniem tych aparatów jest:

  • zmniejszenie skurczów przeciążonych mięśni żucia podczas połykania, zaciskania i zgrzytania zębami;
  • uzyskanie obustronnie fizjologicznego tonusu mięśni;
  • zabezpieczenie powierzchni żujących zębów i ochrona ich aparatu zawieszeniowego;
  • odciążenie tkanek stawów skroniowo-żuchwowych;
  • skorygowanie uwarunkowanych mięśniowo lub okluzyjnie nieprawidłowych stosunków wewnątrz-stawowych;
  • uniemożliwienie przyjmowania ekscentrycznych pozycji zwarciowych, w których przebiegają parafunkcje.

Szyny wykazują znaczne zróżnicowanie w zakresie budowy, sposobu wykonania oraz oczekiwanego mechanizmu oddziaływania na mięśnie narządu żucia i stawy skroniowo-żuchwowe. W zaburzeniach mięśniowych zasadniczym celem szynoterpaii jest relaksacja mięśni i ograniczenie aktywności parafunkcjonalnej, a przez to redukcja odczuwalnego bólu mięśniowego. U pacjentów cierpiących na bruksizm szyna relaksacyjna pozwala również zatrzymać lub zredukować proces patologicznego starcia tkanek twardych zębów i jego nieuniknione konsekwencje.

W terapii zaburzeń stawowych w URNŻ szyna zgryzowa opisywana jest jako sztuczna ruchoma powierzchnia zwarciowa stosowana do celów diagnostycznych lub leczenia mającego na celu zmianę stosunku przestrzennego żuchwy do szczęki. Może być ona stosowana w celu odciążenia i stabilizacji stawów skroniowo-żuchwowych ruchomego narządu żucia lub jako narzędzie o uzyskania trwałej zmiany relacji żuchwy do szczęki. Należy podkreślić, że pomimo stwierdzonej skuteczności leczenia bólu w URNŻ szyną zgryzową, mechanizm jej działania nie został jak dotąd jednoznacznie udowodniony.

Wśród wielu koncepcji zmierzających do wyjaśnienia mechanizmów działania szyn zgryzowych z jednej strony znajdujemy dane kliniczne na temat pozytywnego wpływu szynoterapii na odczuwane przez badanych pacjentów dolegliwości, z drugiej natomiast brakuje obiektywnego potwierdzenia słuszności różnych, często skrajnych odmiennych założeń okluzyjnych przyjmowanych jako podstawa projektowania określonego typu szyny.

Szyny okluzyjne eliminują kontakty zębów przeciwstawnych, zmieniają czynności mięśni i stawów, przez co wytwarzają nową harmonijną pionową i poziomą relację żuchwy w stosunku do szczęki. To nowe położenie żuchwy musi być następnie przyjęte podczas ostatecznego leczenia, przywracając fizjologiczne stosunki kontaktów łuków zębowych.

W przytoczonym opisie leczenia najważniejszą rolę odgrywa sam pacjent. Powinien on stosować samokontrolę, prowadzić wyrównany tryb życia i pilnować, aby pomiędzy zębami górnymi i dolnymi zawsze pozostawała przestrzeń. Natomiast w gestii lekarza pozostaje leczenie na drodze fizjoterapii, szyn okluzyjnych, ewentualnej ekwilibracji okluzji lub leczenia wielospecjalistycznego.

Autor: lek. dent. Aleksander Baron, lek. dent. Jolanta Batko-Kapustecka
Źródło: Twój Przegląd Stomatologiczny

Skomentuj ten wpis